Arnold Gehlen jako anty-Rousseau.
Anna Szklarska
T. 14, 1 (2015), s. 119-135, [1]
The article makes an attempt to explain if Arnold Gehlen was reasonable in defining himself as anti-Rousseau, and also why this famous German thinker considered Jean Jacques Rousseau, who lived two centuries earlier, his greatest philosophical opponent. Gehlen thought that the tendency towards degeneration is primal for human beings. Therefore in his opinion people need institutions to redirect the excesses of the consuming impulse and the sexual impulse: there is a need to stabilize what is excessive and unstable in humans. For Gehlen there is a reason for this exceptionally pessimistic view on humankind, which is by nature prone to degradation. The German philosopher is driven by the need to justify the institutions, which if questioned, cannot save us from oncoming chaos. The main context for the author’s analysis are different ways of perceiving and understanding the spheres of nature and culture and their interference with human existence by such philosophers as Rousseau, Gehlen, Arendt, and Rand. For Gehlen, culture is not a natural state. It needs maintenance, it is constantly endangered, and its fall is inevitably connected with the fall of institutions. The anti-Rousseau philosophy proclaims a return to culture. It is also explained what hides behind Gehlen’s thesis, which states that we live in times that are culturally unproductive and that contemporary civilization reveals all the weaknesses of human nature.
W artykule zostanie podjęta próba wyjaśnienia, czy Arnold Gehlen zasadnie określił się jako anty-Rousseau i dlaczego ów słynny niemiecki myśliciel uważał żyjącego dwa wieki wcześniej Jeana Jacquesa Rousseau za swojego największego filozoficznego oponenta. Gehlen sądził, że skłonność do zwyrodnienia ma u człowieka charakter pierwotny. Dlatego też, jego zdaniem, potrzeba instytucji, przez które rozumie nadrzędne kulturowe instancje odciążające człowieka, działające na rzecz skanalizowania sił popędowych i naturalnych. Potrzeba ustabilizowania tego, co nadmierne i chwiejne w człowieku. Dla Gehlena istnieją przesłanki tego wyjątkowo pesymistycznego obrazu człowieka z natury skłonnego do degradacji. Kieruje nim pragnienie uzasadnienia instytucji, przy zakwestionowaniu których łatwo popaść w chaos. Głównym kontekstem dla analiz podjętych przez autorkę artykułu będą odmienne sposoby postrzegania i rozumienia przez filozofów (takich jak Rousseau, Gehlen, Arendt, Rand) sfer natury i kultury oraz ich oddziaływania na człowieka. Dla Gehlena kultura nie jest czymś naturalnym, wymaga podtrzymywania, jest stale zagrożona, a jej upadek łączy się nieuchronnie z upadkiem instytucji. Filozofia anty-Rousseau głosi powrót do kultury. Jednakże Gehlenowska interpretacja filozofii społecznej Rousseau jest dość powierzchowna i instrumentalna, obliczona na uwydatnienie stanowiska przeciwnego genewskiemu myślicielowi, to jest apologii kultury i jej ładu w kontraście z barbarzyństwem natury, popędu odżywiania i popędu seksualnego w człowieku. Wyjaśnione także zostanie co kryje się za tezami Gehlena głoszącymi, że żyjemy w czasach jałowych kulturowo, a współczesna cywilizacja ukazuje całą słabość natury ludzkiej.